ANTİSKALANT
Ters ozmos sistemleri yüksek basınçlarla, yüksek iyon yükü olan suları saflaştırmak için kullanılan arıtma sistemleridir. Bu sistemlerde kullanılan membranlar arıtılacak sudaki % 99’un üzerinde verimle neredeyse bütün iyonların giderimini sağlar. Bu iyonların membrana yapışmaması gerekmektedir. Ters ozmos sistemi çapraz akış ile çalışmaktadır. Sisteme giren su, ürün ve atık hatlarıyla sistemden çıkmaktadır. Ürün suyu hattından saflaştırılmış su çıkarken, sisteme giren iyonların atık su hattından dışarı atılması gerekmektedir. Aksi durumda iyonlar membran üzerine yapışır ve membran kullanım ömrünü azaltır. Membranlar ters ozmos sisteminde arıtmanın yapıldığı ve en yüksek maliyete sahip olan ömürlü malzemelerdir. Bu sebeple membranları korumak ve daha uzun süre kullanmak amacıyla ters ozmos sistem girişine belirli miktarda antiskalant dozajı uygulanır.
Antiskalant kullanırken ilk öncelikle dikkat edilmesi gereken, dozaj miktarının doğru belirlenmesidir. Dozaj miktarını belirlemek için antiskalant üreticileri tarafından sunulan projeksiyon uygulamaları kullanılır. Projeksiyon yapılırken ham su analizi ve ters ozmos sistemi ürün ve atık debileri kullanılmaktadır. Yapılan ham su analizinde antiskalant projeksiyonu için uygun parametreler ölçülmelidir. Projeksiyon sonucunda belirlenmiş, uygulanması gereken dozaj miktarına göre, dozaj pompası dozlama ayarları ve dozaj tankı içindeki antiskalantın seyreltme oranı netleştirilir. Bu değerler ham su kaynağı değişmedikçe sabit olarak uygulanır.
Antiskalant dozaj miktarı, ham su kaynağında veya aynı kaynaktaki parametrelerde değişiklik olması durumunda tekrar analiz ve projeksiyon yapılarak güncellenmelidir. Olması gereken dozaj miktarına göre eksik kalması durumunda yeterli koruma sağlanamaz ve çökelme, dolayısıyla membran tıkanması başlayacaktır. Bunun yanında uygulanması gereken dozaj miktarının çok üzerine çıkıldığında da koruma yerine tam tersi tıkanma etkisi ve işletme maliyetinde artış gibi sonuçlar doğuracaktır.
Antiskalant dozaj miktarını belirleyen en önemli faktör, içerisinde bulunan etken maddesidir. Bu etken madde genelde fosfonat bazlıdır. Antiskalant içeriğinde oran olarak yüksek miktarda etken madde bulunması durumunda daha az miktarda dozajla koruma sağlanacaktır. Piyasadaki farklı marka antiskalantlar arasında maliyet kıyaslaması yapılırken aynı debilerde ve verimde çalışan sistem ve aynı su kaynağı için projeksiyon yapılarak, projeksiyon sonucu ortaya çıkan dozaj miktarları dikkate alınarak kıyaslanması gerekmektedir. Satış politikalarının yanı sıra, etken madde içeriği antiskalant kimyasalı için maliyeti etkileyen en önemli faktör olması sebebiyle fiyat farkları oluşacaktır. Örneğin birim fiyatı bir diğerinden yarı yarıya düşük olan bir antiskalant, diğer ürünün iki katı kadar dozaj gerektiriyorsa fiyatları birbirine eşit anlamına gelmektedir. Dolayısıyla fiyat olarak avantajlı gözüken bir ürün uygulama miktarı sorgulanmadan temin edilip kullanılmaya başlandığında yüksek dozaj gerektirdiğinden, dozajı düşük kalıp tıkanmaya veya doğru uygulanıp tam tersi yüksek işletme maliyetine sebep olabilecektir.
Antiskalantın doğru miktarlarda dozlandığının ve sistemde çökelme olmadığının tespiti için yaygın kullanılan iki yöntem vardır. Bu yöntemlerden biri atık su hattından ölçülen fosfonat analizidir. Ölçülen fosfonat değeri, ters ozmos sistemi debi verimi esas alınarak sistem girişine dozlanan antiskalantın projeksiyonda belirlenen miktarla uyuştuğunu test etmektedir. Bu yöntemde projeksiyon ile uygulama arasında uyumsuzluk varsa tespit edilir. Ancak ilk projeksiyonda hata varsa veya sonradan ham su analiz parametrelerindeki oluşacak değişiklikler gibi sonradan uygulama farkı oluştuysa bu yöntem sonuç vermeyecektir. İkinci yöntem ise sistem performans testidir. Performans testi sisteme giren iyonların membrana yapışmadığından emin olmak amacıyla yapılır. Çökelme eğilimi yüksek olan iyonların sistem giriş hattı, ürün suyu çıkışı hattı ve atık su çıkışı hattından numuneler alınarak ölçümleri yapılır. Bu numuneler sistem çalışırken alınmalıdır. Analiz sonuçları haricinde ters ozmos çalışma debileri ve verimi kullanılarak kütle yük denkliği hesabı yapılır. Buna göre sistemden çıkamayan, diğer deyişle membran yüzeyine yapışan iyon miktarı ve oranı belirlenir. Kütle yük denkliği formül sonucu ölçüm alınan iyonun çökelme verimini belirler. Hesaplanan tüm iyonların ortalama verimi ise antiskalantın genel verimini belirler. Hesaplanan verim ne kadar düşük çıkarsa membran ömrü o kadar kısalır. Verim hesabında % 90-95 çok iyi olarak değerlendirilir. Membran ömürlü malzeme olduğundan % 100 koruma verimi beklenmez ancak yüksek olması antiskalant kalitesini ve uygulama doğruluğunu göstermektedir.
Hydrotur markalı antiskalantlarda sıklıkla kullanılan model HYD 400 ürünüdür. HYD 400 standart sularda kullanılan modeldir. Bu modelde etken madde oranı % 25 – 30 aralığında olup piyasada en yaygın kullanılan ürünler arasında, en yüksek etken madde oranına sahip ürünlerden biridir. Piyasada bulunan farklı marka antiskalantların etken madde oranları genelde % 13 – 20 aralığındadır. Silika iyonu, çökelme eğilimi yüksek ve çökelme oluştuktan sonra giderimi en zor iyondur. Bu sebeple yüksek silika iyonu içeren sular için özel üretilen veya deniz suyu için özel üretilen modeller de bulunmaktadır.
Tüm bu bilgilerin yanında bilinmesi gereken önemli bir nokta da antiskalantın sadece iyon çökelmesini engellemesidir. Membranlara fiziksel ve biyolojik kirlilik geldiğinde antiskalantın bu kirlenme tiplerine etkisinin çok düşük olacağı bilinmelidir. Bu durumda yapılması gereken multimedya kum filtre, aktif karbon filtre, ultrafiltrasyon, yumuşatma, asit ve kostik dozajları vb. ön arıtma sistemleri ile membranlar fiziksel ve biyolojik kirlenmeden korunmalıdır. Ayrıca klor dozajı ve ultraviyole sistemleri ile dezenfeksiyon sağlanabilmektedir.
Hydrotur, 2008 yılından bu yana Türkiye’de faaliyet gösteren Hydro Italia SRL iştirakidir. Endüstriyel su arıtma sistemleri alanında yetkin ekipleri ile anahtar teslim sistem kurulumu, bakım işlemleri ve sarf malzeme tedariki de yapılmaktadır. Bu sarf malzemelerden biri de antiskalant kimyasalıdır. Yüksek etken madde oranına sahip, kullanım miktarı düşük, kaliteli ve uygun fiyatlı üretim ve tedarik sağlanmaktadır.